عقیقه و اعمال بعد از تولد نوزاد
عقیقه ذبیحهای است که برای نوزاد و بجای او ذبح میشود. صاحب مختار الصحاح گوید: عقیقه و عقه بکسر (ع) بمعنی موئی استکه بهنگام ولادت نوزاد انسان و حیوان بر بدن او است و گوسفندیکه برای نوزاد و بجای او در نخستین هفته ولادتش ذبح میشود بدان نامیده شده است.
عقیقه سنت موکدهست حتی اگر پدر تنگ دست هم باشد.
پیامبر صلی الله علیه و سلم و یارانش برای فرزندانشان عقیقه کردهاند.
صاحبان سنن روایت کردهاند که پیامبر صلی الله علیه و سلم برای هر یک از حسن و حسین فرزندان علی بن ابیطالب قوچی عقیقه کرد و لیث و داود ظاهری عقیقه را واجب میدانند.
احکام عقیقه چون احکام قربانی است مگر اینکه در عقیقه مشارکت جایز نیست.
فضیلت عقیقه:
صاحبان سنن از سمره از پیامبر صلی الله علیه و سلم روایت کردهاند که گفت:
1-" کل مولود رهینة بعقیقته تذبح عنه یوم سابعه ویحلق ویسمى
[پرورش نیکو و شایسته و صلاح و حفظ نوزاد در گرو عقیقهای استکه بجای او ذبح میشود در هفتمین روز ولادتشکه مویش را میتراشند و او را نامگذاری میکنند]".
٢- از سلمان بن عامر ضبی روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و سلم گفت:
" الغلام عقیقته، فأهریقوا علهى دما، وأمیطوا عنه الاذى
[عقیقه نوزاد پسر با وی است پس برایش خون بریزید یعنی بجای او گوسفندی ذبح کنید و آلودگی و نجاست را از او دورکنید]".
بروایت پنج نفر از اصحاب صحاح.
آنچهکه برای نوزاد پسر و دختر سر بریده میشود
نیکوتر آنستکه برای نوزاد پسر دو راس گوسفند نزدیک بهم از نظر شباهت و سن و برای نوزاد دختر یک راس ذبح شود.
ام کروز کعبی گفت: از پیامبر صلی الله علیه و سلم شنیدم که میگفت:
" عن الغلام شاتان متکافئتان وعن الجاریة شاة
[بجای نوزاد پسر دو گوسفند قریب بهم دررنگ وسن وبجای نوزاد دختریکگوسفند سرببرید وعقیقه کنید ]".
و یک گوسفند هم بجای پسر کفایت میکند چون پیامبر صلی الله علیه و سلم برای هر یک از حسن و حسین چنین کرد همانگونه که قبلا گفتیم.
وقت ذبح عقیقه:
اگر ممکنگردد، ذبح عقیقه روز هفتم تولد نوزاد باشد و الا در روز چهاردهم یا بیست و یکم ولادتش باشد اگر در این روزها ممکن نشد در هر روزی باشد جایز است در حدیث بیهقی آمده است که عقیقه در روزهای هفتم یا چهاردهم یا بیست و یکم ذبح میشود.
جمع شدن قربانی و عقیقه با هم:
علمای حنبلیگفتهاند اگر روز عید قربان و عقیقه (هفتم ولادت بچه یا چهاردهم یا بیست و یکم) با هم جمع شدند و اتفاق چنین شد میتوان برای هر دو به یک ذبیحه اکتفا کرد همانگونه که اگر روز عید جمعه باشد یک غسل برای سنت هر دو کافی است.
نامگذاری و سر تراشیدن بچه:
سنت است که برای نوزاد نام نیکوئی انتخاب شود و موی سرش را بتراشند و اگر ممکن باشد هم وزن موی آن نقره را صدقه بدهند، چون احمد و ترمذی از ابن عباس روایت کردهاند که پیامبر صلی الله علیه و سلم بجای حضرت حسن بن علی گوسفندی عقیقه کرد و گفت: ای فاطمه سرش را بتراش و هم وزن موی او نقره و سیم بر فقیران و مساکین صدقه و احسان بده، موی او را وزن کردندکه وزنش یک درهم یا بعضی از یک درم بود.
پسندیدهترین نام برای نوزاد:
نیکوترین نام عبدالله و عبدالرحمن است. بجهت حدیث مسلم و صادقترین نام “همام” و “حارث” است همانگونه که در حدیث صحیح آمده است.
نامگذاری بنام فرشتگان و پیامبران و طه و “یس“ درست است ابن حزمگفته است که باتفاق علما اضافه نام عبد بغیر الله و صفات او حرام است مانند عبدالعزی، عبد هبل، عبد عمر و عبدالکعبه و امثال آنها غیر از عبدالمطلب.
مکروه بودن بعضی از اسامی:
پیامبر صلی الله علیه و سلم از نامگذاری بنامهای زیر نهی فرموده است:
“یسار” و"رباح“ و "نجیح"، و افلح چون بیشتر وسیله تفال شوم واقع میشوند در حدیث سمره آمده استکه پیامبر صلی الله علیه و سلم گفت:
" لا تسم غلامک یسارا ولا رباحا ولا نجیحا ولا أفلح فإنک تقول: أثم هو - فلا یکون - فیقول: لا
[پسرت را بدینگونه نامها نامگذاری مکن،گاهی پیش میاید که سوال کنی فلانکس در آنجا هست که جواب میدهند نیست ]".
(چون معانی این نامها نیکو است وقتی نفیگردد تفال بد میزنند مثلا "یسار” بمعنی فراخی و دارائی است شما میگوئی یسار هست او جواب میدهد نیست). بروایت مسلم.
اذان در گوش نوزاد گفتن:
سنت است که اذان در گوش راست نوزاد گفته شود و در گوش چپ او اقامه گفته شود. تا نخستین چیزی که گوش او را مینوازد نام الله باشد.
احمد و ابوداود و ترمذی بصورت صحیح از ابورافع روایت کردهاند که گفت من پیامبر صلی الله علیه و سلم را دیدم که در گوش حسن بن علی بهنگامیکه فاطمه او را زاده بود اذان گفت: ابن السنی از حسن بن علی روایتکرد که گفت: پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:
" من ولد له ولد فأذن فی أذنه الیمنى وأقام فی الیسرى لم تضره أم الصبیان
[هرکس برایش نوزادی متولد شد و در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامهگفت، همزاد او را آزاری و زیانی نمیرساند]".
اسلام عادات و رسوم ناپسند جاهلی و ذبح برای بتها را تغییر داد پس “فرع“ سر بریدن نخستین بچه شتر برای بت و “عتیره“، قربانی مخصوصی برای "رجب“ جایز نیست و پیامبر صلی الله علیه و سلم از اینگونه رسوم و عادات نهی فرمود و ذبح و سر بریدن حیوان را در هر موقع بمنظور احسان و تقرب بخدا و بخشایش بر بینوایان مباح فرموده است
ابوهریره گویدکه پیامبر صلی الله علیه و سلم گفت:
"لا فرع ولا عتیرة اینگونه رسوم و عادات جاهلی جایز نیست که مسلم و بخاری آن را روایت کردهاند و نبیشه گفته است:
یکی گفت ای رسول الله ما در دوره جاهلی باحترام ماه رجب حیوان سر میبریدیم چه میفرمائید؟
گفت:" اذبحوا لله فی ای شهر کان، وبروا لله وأطعموا
[در هر ماه میخواهید بنام خداوند حیوان را سر ببرید و نیکیکنید“ و بمردم فقیر طعام بدهید]".
و گفت: ما در دوره جاهلی نخستین بچه شتر را سر میبریدیم چه میفرمائی؟
فرمود هر حیوان چرندهای را فرعی است که چهارپایان شما از آن تغذیه میکنند بگذار بچه شتر بزرگ شود آنگاه آن را بنام الله سر ببرید و گوشتش را بر رهگذاران تقسیم کنید و صدقه بدهید، که این کار بهتر است. بروایت ابوداود و نسائی.
از ابورزین روایت شده که گفت: عرضکردم یا رسول الله ما در ماه رجب حیوان سر میبریدیم که خود میخوردیم و بهرکس که میآمد میدادیم، فرمود اشکال ندارد.
احمد و نسائی از عمر بن الحارث روایت کردهاند که او در حجه الوداع با پیامبر صلی الله علیه و سلم ملاقاتکرد، و یکنفر گفت ای رسول الله نظرت درباره سر بریدن نخستین بچه شتر یا عتیره (فرایع و عتایر) چیست؟
فرمود هرکس بخواهد نخستین بچه حیوان را بنام خدا سر ببرد یا نبرد و بخواهد در ماه رجب حیوان را سر ببرد یا نبرد اشکالی ندارد آنچه که برای گوسفند نیکو است قربانی است.
سوراخ کردن گوش کودک:
در کتب حنابله آمده است، سوراخ کردن گوش دختر جایز است و برای پسر مکروه است در فتاوی قاضی خان حنفی آمده است، که سوراخ کردن گوش دختر بچه اشکالی ندارد چون در زمان جاهلی چنین میکردند و بعداً پیامبر صلی الله علیه و سلم آن را انکار نکرد.
به نقل از:
فقه السنه ، تأليف سيد سابق، مترجم محمود ابراهيمي، تهران، ناشر مردمسالاري، دوم 1387.